Discussies over complexe thema’s zoals de feilen van de overheid als IT-opdrachtgever verzanden gemakkelijk in details. Dan kan het helpen de discussie naar een hoger abstractieniveau te tillen. De commissie-Elias, goed voor 34 concrete aanbevelingen, doet dat door er daarnaast op te wijzen dat ‘vooral de cultuur rondom ICT-projecten bij de overheid niet deugt’.
In zijn reactie aan de Kamer vertaalt minister Blok die harde kritiek met gevoel voor understatement in ‘een cultuur en werkwijze van het Rijk die niet altijd bijdragen aan voldoende (bij)sturing op ICT-projecten’. Het cultuurprobleem komt nogmaals aan de orde onder het kopje ‘Bevorderen van professionaliteit en lerend vermogen’ waarin het, aldus Blok, ‘langs de lijnen van ambtelijk vakmanschap, kritisch vermogen en het goed bemensen van projecten’ wordt opgepakt. Begrijp ik het goed, dan wil de minister de cultuurklus dus klaren met wat meer professionaliteit en kritisch vermogen, alsmede een betere invulling van projectgroepen. Een redenering waaraan ten minste de charme van de eenvoud niet kan worden ontzegd.
Nu is weinig zo lastig te veranderen als een bestaande cultuur. Wie dat wil, zal moeten beginnen te benoemen wat daaraan niet deugt. De commissie-Elias geeft voorbeelden. Onvoldoende ambtelijke tegenspraak, gebrekkige informatieverstrekking in de lijn, onvoldoende betrokkenheid van bewindslieden en ambtelijke leiding, opdrachtgevers die te veel zijn gericht op het behoud van goede relaties. Daar kunnen eenvoudig bij: niet openstaan voor interne kritiek, overdadige inschakeling van externen, tekortschietend financieel verantwoordelijkheidsbesef, ambtelijke weerstand om de politieke leiding slecht nieuws te melden en een daarmee samenhangend mystiek geloof in ‘de goede afloop’ en naïeve verwachtingen van de markt. Aspecten die in belangrijke mate ook het functioneren van de ambtelijke leiding raken.